Göz Tembelliği Kaç Yaşında Başlar? Bir Antropoloğun Gözünden Görmenin Kültürel Anatomisi
Bir antropolog için insan bedeni yalnızca biyolojik bir yapı değil, aynı zamanda kültürel bir metindir. Her organ, her hareket, her ritüel — bir toplumun dünyayı nasıl gördüğünün, nasıl anlamlandırdığının bir yansımasıdır. “Göz tembelliği kaç yaşında başlar?” sorusu ilk bakışta tıbbi bir merak gibi görünse de, aslında derin bir kültürel okumaya kapı aralar. Çünkü görmek yalnızca gözle değil, kültürle de öğrenilir.
Gözün Tarihi: Görmenin Antropolojisi
İnsanlık tarihi boyunca “görmek” hep bir güç metaforu olmuştur. Antik Mısır’da Ra’nın Gözü koruyucu bir sembol olarak kullanılmış, Anadolu’da nazar boncuğu kötü bakışlardan korunmanın yolu sayılmıştır. Bu kültürel kodlar, görmenin hem fiziksel hem de toplumsal bir anlam taşıdığını gösterir.
Göz tembelliği (ambliyopi) ise modern tıbbın terminolojisinde bir nörolojik gelişim bozukluğudur; ancak bu durumun kökleri, erken çocukluk döneminde beynin “görmeyi öğrenme” sürecinde gizlidir. Antropolojik açıdan bakıldığında, çocukluk evresi yalnızca biyolojik değil, aynı zamanda kültürel bir öğrenme dönemidir — göz tembelliğinin de bu dönemde ortaya çıkması, bu gerçeğin sessiz bir göstergesidir.
Göz Tembelliği Ne Zaman Başlar?
Bilimsel olarak göz tembelliği genellikle 0–7 yaş arası dönemde gelişir. Bu süreçte beyin, iki gözden gelen görüntüleri eşleştirmeyi öğrenir. Eğer gözlerden biri daha az net görüntü gönderiyorsa, beyin zamanla o gözü “ihmal eder”. Böylece göz tembelliği oluşur. Bu durum doğuştan gelen şaşılık, görme bozukluğu veya katarakt gibi nedenlerle tetiklenebilir.
Ancak bir antropoloğun gözünden baktığımızda, bu yalnızca bir biyolojik gelişim meselesi değildir. Gözün öğrenme süreci, çevreyle kurulan etkileşimin bir sonucudur. Çocuğun gördüğü renkler, ışık, doğa, yüz ifadeleri, semboller — tümü beynin görsel hafızasını biçimlendirir. Bir çocuğun gözleri, aslında kültürünün aynasıdır.
Görmenin Kültürel Yönü: Gözün Sosyal Tembelliği
Farklı toplumlarda görme, yalnızca bir algı değil, bir toplumsal davranış biçimidir. Japon kültüründe doğrudan göz teması kurmak saygısızlık sayılabilirken, Batı toplumlarında bu cesaretin sembolüdür. Bu farklılıklar, “göz”ün kültürel olarak nasıl eğitildiğini gösterir.
Antropolojik açıdan göz tembelliği, yalnızca fiziksel bir gözün değil, toplumsal görme biçimlerinin de tembelleşmesidir. Bir toplum, çeşitliliği görmezden geldiğinde ya da farklı kimlikleri fark etmediğinde, tıpkı bir göz gibi “tembelleşir”. Bu benzetme, bedensel bir durumun kültürel bir metafora dönüşmesidir: Görmeyi öğrenmek, fark etmeyi öğrenmektir.
Ritüeller, Semboller ve Görmenin Eğitimi
Çocukların görsel dünyayı algılaması, ritüeller ve sembollerle şekillenir. Afrika’da kabile danslarında yüz boyaları, Anadolu’da kına gecesi motifleri, Latin Amerika’da ölüler günü maskeleri… Tüm bu sembolik görseller, çocukların “görsel hafızasını” eğitir. Bu görsel kültür, yalnızca estetik bir deneyim değil; beynin “görmeyi öğrenme” kapasitesine dolaylı bir katkıdır.
Modern şehir yaşamında ise çocukların doğayla, renklerle ve sembollerle kurduğu bağ giderek azalır. Dijital ekranlar, tekdüze görüntüler, düşük ışıklı ortamlar — gözün biyolojik gelişimi kadar kültürel görme deneyimini de kısıtlar. Bu nedenle, antropolojik olarak göz tembelliği yalnızca fizyolojik değil, çevresel bir olgudur.
Topluluk ve Kimlik: Görmenin Paylaşılan Hafızası
Bir toplumun görme biçimi, kimliğini şekillendirir. Yerel semboller, mitolojik öğeler, sanat formları — bunların tümü toplu bir “görsel hafıza” oluşturur. Bu hafızanın zayıfladığı toplumlarda, kültürel körlük baş gösterir. Antropolojik anlamda “göz tembelliği” bu kez bireysel değil, kolektif bir hastalığa dönüşür: Farklılıkları, renkleri, hikâyeleri göremeyen toplumlar.
Çocuğun erken yaşta göz tembelliği geliştirmesi gibi, bir toplum da kendi sembollerine, geçmişine ve çeşitliliğine sırt döndüğünde benzer bir “görsel unutkanlık” yaşar. İşte bu yüzden, göz sağlığı yalnızca tıbbi bir mesele değil; aynı zamanda kültürel bir farkındalık konusudur.
Sonuç: Görmek Kültürdür
Göz tembelliği, tıbbi olarak 0–7 yaş arası dönemde başlar; ama kültürel anlamda her çağda, her toplumda başlayabilir. Bir antropoloğun gözünden bakıldığında, bu durum sadece bir sağlık problemi değil, bir “görme biçimi”nin eksikliğidir. Göz, yalnızca bir organ değil; bir kültürün dünyayı nasıl algıladığının aynasıdır.
Belki de sorunun asıl versiyonu şudur: Biz, gerçekten görüyor muyuz? Çünkü görmek, sadece bakmak değil; anlamak, fark etmek ve kültürel hafızayı diri tutmaktır.